Рэлігійны турызм: наша духоўная «візітная картка» і «Беларуская Швейцарыя» (рэпартаж)

Адзін літаратурны персанаж, які, прынамсі, прэтэндаваў на званне галоўнага мудраца, лічыў, што нават у самыя цёмныя часы можна знайсці шчасце. Калі не забываць звяртацца да святла. Напярэдадні рэлігійных зімовых свят прапаную вам невялікі турыстычны маршрут: наведаем дзве вёскі, вельмі адметныя і атмасферныя. Добра вядомыя Жыровічы і менш папулярную, але незвычайна каларытную Вялікую Кракотку. Адзначу, што такое прымеркаванне рэпартажу да пэўных дат – умоўнае, бо рэлігійны турызм гэта справа «доўгайгральная». Няма такога, што пабываў раз у тым ці іншым храме, касцёле, сінагозе (талерантная краіна наша), і хопіць, усё пабачыў і добрыя фотаздымкі зрабіў. Жыццё ў святынях не спыняецца, і тое, што адбываецца зімой, зусім не падобнае да летніх падзей; тут не атрымліваецца звычайны «агляд славутасцей». Гэта гісторыя больш пра філасофію, пошук адказаў на ўласныя пытанні, унутранае разважанне, нават размовы са святарамі. Таму часам здаецца, што турыстычны маршрут пройдзены, але не скончаны.

Жыровічы сустракаюць перазвонам. І калі спланаваць візіт – лёгка падгадаць час і не толькі паслухаць прыгожыя гукі, але і паназіраць за іх стварэннем: званар ажыўляе наваколле кожны дзень. Гэтая традыцыя з’явілася не так даўно, званы сталі матэрыяльным знакам, памяццю пра юбілейныя 500 гадоў з дня фармальнага заснавання манастыра.

А гісторыя пачынаецца прыкладна ў 1470 годзе. І яе пачынае цуд. Пастухі прыйшлі на месца, дзе зараз стаіць манастыр, і ўбачылі на грушы незвычайнае святло. Самы смелы зняў з галін дрэва каменны абраз Божай Маці. Знаходка незвычайная, таму вырашылі паказаць абраз уладальніку маёнтка Аляксандру Солтану. Той адразу ацаніў матэрыяльны кошт абразка і загадаў пакласці яго ў шкатулку. Падчас «шляхецкай бяседы», што адбылася ў той жа дзень, Солтан вырашыў здзівіць гасцей і прадэманстраваць ім незвычайную знаходку. Але здзівіўся сам: у шкатулцы была толькі шаўковая сурвэтка, у якую загарнулі каменны абраз.

А цудоўная гісторыя паўтарылася. На наступны дзень тыя ж пастушкі на той жа грушцы знайшлі ікону. Але гэтым разам хаваць яе ў шкатулцы не прыйшлося: Солтан вырашыў пабудаваць на месцы знаходкі невялікую драўляную царкву. Дарэчы, у той час адбыўся яшчэ адзін цуд, відавочны і зараз: пачала біць крыніца. І калі пашанцуе, вы не толькі ўбачыце тое месца, дзе яшчэ знаходзяцца карані грушы, але і паспрабуеце крынічную ваду.

Праз некаторы час побач з храмам пачалі сяліцца людзі, ды і ўвогуле мясцовасць была вельмі добрая («Жыровічы» ад слова «жыр», то бок, «годная паша»). І аднойчы здарыўся пажар, які знішчыў драўляную царкву. Пачалі шукаць ікону, але каменны абраз знік. А далей адбылося паўторнае з'яўленне іконы. Дзеці ўбачылі святло, што ішло ад жанчыны, якая сядзела на камені. У руках яна трымала ікону. Дзеці пабеглі па бацькоў, але натоўп дарослых убачыў толькі абраз і побач – падпаленую свечку. І ўжо на гэтым месцы пабудавалі храм, які празвалі «капліца каменя». І зараз тут за іканастасам знаходзіцца камень, на якім паўторна з'явілася ікона.

А вось пра будаўніцтва Крыжаўзвіжанскай царквы (якая не мае аналагаў ва Усходняй Еўропе) звестак не так многа, і яўна цудоўнай перадгісторыі мы не пачуем. Фундатарам была Элеанора Галаўчынская, якая ахвяравала манастыру восем тысяч злотых, па тагачасных мерках сума значная. У царкве ёсць лесвіца з дваццаці васьмі прыступак. Гэта ў пэўным сэнсе копія знакамітай рымскай лесвіцы Scala Scanta, па якой Ісус Хрыстос уздымаўся на суд Пілата. Асаблівасць жыровіцкай лесвіцы ў тым, што ў кожную прыступку закладвалі залатую шкатулку з мошчамі святых, а наведвальнікі храма падымаліся наверх на каленях. У 1830 годзе шкатулкі дасталі, быў створаны спецыяльны крыж–машчавік, які зараз захоўваецца ва Успенскім саборы Жіровіцкага манастыра.

Увогуле кожны храм унікальны, але не толькі ў сценах будынкаў захоўваюцца артэфакты, гісторыі і нават крыніцы. Не так даўно ў Жыровічах з'явіўся свой Эдэмскі сад. Тут можна спакойна прагуляцца, абдумаць убачанае і пачутае. А яшчэ – адчуць тую гармонію з прыродай, навакольным светам і жывымі істотамі, якую і мае на ўвазе Эдэмскі сад.

І ад гэтых краявідаў мы перамяшчаемся ў вельмі жывапісную прастору: Вялікая Кракотка насамрэч здаецца вялікай. Удала пабудаваны на ўзвышшы храм Раства Багародзіцы адчуваецца як нешта спрадвечнае, непарушнае і велічнае. І таму смешна становіцца, калі экскурсаводы адзначаюць, што аднойчы ў мінулым храм быў зачынены па прычыне «ненадзейнасці» будынка. Па версіі Уладзіміра Караткевіча, Вялікая Кракотка – самая прыгожая вёска. Чаму? Варта ўбачыць.

На ўсёй Русі не існуе манастыра ў памяць святых Засімы, Савація і Германа. Ён быў створаны тут, на беларускай зямлі. І ў храме лічаць, што самі святыя выбралі гэтае месца. Кажуць, што манастыры з'яўляюцца на той зямлі, якая шчодра палітая крывёю ці слязьмі. Вялікая Кракотка – не выключэнне, а хутчэй, поўнае супадзенне. Бо і слёз, і крыві гэтай зямлі хапіла спаўна.

Гісторыя Вяліка-Кракоцкага мужчынскага манастыра традыцыйна пачынае цуд: хутка пабудаваны ў канцы XIX стагоддзя храм Раства Багародзіцы быў гэтак жа хутка асвечаны ў гонар аднаго з першых манахаў на зямлі, заснавальніка манаскага жыцця Антонія Вялікага. Так з'явіўся яшчэ адзін мясцовы храм. Яшчэ адзін?..

Кажуць, што калі абысці ўвесь зямны шар, усё роўна такую вёску знайсці немагчыма: 160 двароў, жылых амаль напалову менш, а дзеючыя праваслаўныя храмы ёсць. Нават тры. Пачатак вёскі – каменны храм ХІХ стагоддзя, канец вёскі – драўняны храм XVII стагоддзя, а побач – дамавая царква ў памяць Салавецкіх Цудатворцаў.

Некалькі гадоў настаяцелем мясцовай парафіі быў Яраслаў Савіцкі, які зараз далучаны ды сабора рускіх святых. Таму, калі апынаецеся ўнутры храма, не забывайце: калісьці тут служыў літургію чалавек, выяву якога мы зараз бачым на іконах.

Храм літаральна вытрымаў усё. Першую сусветную вайну, рэвалюцыю, хваляванні іншых неспакойных часоў... Але вытрымаць «папяровыя справы» ледзь здолеў. Хаця ж некаторы час і выконваў ролю храма кніжнага, бо менавіта тут з'явілася першая нацыянальная бібліятэка. Свірнавы замок усё ж павесілі на дзверы царквы, фармальная прычына: расколіна ў сцяне. А праз некаторы час і ўвогуле зачынілі «як трухлявы будынак, што не падлягае аднаўленню». Аднак пачатае ў 1990-я гады аднаўленне гэтай святыні падкрэсліла пустэчу тых слоў і магутнасць сцен храма.

Ваенны турызм таксама мае ў Вялікай Кракотцы сваю сумную мэту. Зямля тут асаблівая, бо прасякнута крывёй – настолькі страшэнныя баі адбываліся падчас Вялікай Айчыннай вайны, што нават вада ў рацэ была чырвоная. Адна з найбольш цяжкіх бітваў – 29 чэрвеня 1941-га года (сімвалічна, што ў 2009 годзе быў заснаваны самастойны манастыр). Пахаванне загінуўшых адбывалася «пад плуг», іх радамі засыпалі зямлёй. І яшчэ зараз знаходзяць астанкі салдатаў, адпяваюць іх у храме, робяць перапахаванні. Сюды з'язджаюцца еўрапейскія пацыфісты, якія, калі слухаюць расказы пра нашу ваенную трагедыю, літаральна застываюць. І, як успамінаюць экскурсаводы, такіх турыстаў трэба падштурхоўваць, каб яны зрабілі першы крок на гэтай зямлі. І першы крок павінен быць да любові і супакою.

Вераніка Барысёнак